W Polsce i gdzie indziej na świecie… Korczak jest wciąż żywy ! En Pologne comme ailleurs… Korczak est toujours vivant ! (mai 2016)
By Michel Neumayer | Published | Aucun commentaire
Depuis ces dernières années, que ce soit en Pologne ou ailleurs, des associations, des institutions éducatives et culturelles soucieuses de la défense des Droits de l’Enfant s’interrogent sur la portée des pratiques héritées de la pensée de Korczak, pour pouvoir opérer des transformations, faire face à des défis sociaux. C’est ainsi qu’une équipe de l’Association Française Janusz Korczak est venue le découvrir durant 8 jours, en allant sur les « traces » de Korczak à Varsovie.
Na przestrzeni ostatnich lat, w Polsce tak jak w szeregu innych krajów, stowarzyszenia i instytucje wychowawcze i kulturalne, w trosce o obronę Praw Dziecka zastanawiają się jak najlepiej wykorzystać praktyki pedagogiczne zainspirowane myślą Korczaka w obliczu nowych wyzwań społecznych w dzisiejszym świecie. Tak więc w kwietniu tego roku ekipa francuskiego Stowarzyszenia imienia Janusza Korczaka udała się do Warszawy, aby w ciągu ośmiu dni odkryć „ślady” obecności Korczaka w Polsce.
Quel impact à presque 75 ans de sa disparition ?
En Pologne, ce sont près de 450 institutions, fondations éducatives, culturelles et ou sociales à porter le nom prestigieux de Korczak. Mais, il ne suffit pas d’afficher ce nom. Ce n’est pas un label commercial, encore faut-il agir pour faire vivre sa pensée sur des lieux différents, et que pour de bon, les enfants puissent exercer leurs droits, leur esprit critique, réfléchir aux problèmes qui agitent le monde. Souvent, ce sont les adultes qui légifèrent et les enfants supportent les conséquences des décisions prises en haut lieu. Il nous faut mettre en œuvre une « pédagogie sociale », comme le firent aussi en leur temps des collaboratrices de Korczak
Lorsque nous fûmes accueilli(e)s au Korczakianum, par Marta Ciesielska, Barbara Sochal et Wanda ((Présidente de la Fondation Maison Verte) ; nous avons senti que cette institution était à la fois un lieu de mémoire vivante, d’accueil des pratiques actuelles irriguées par la pensée korczakienne. Elles nous engagèrent, à ne pas « laisser le monde tel quel », à trouver les moyens de construire une culture de paix, de débattre avec les jeunes pour sortir de nos frontières mentales.
Wanda avec énergie nous mit en appétit pour que nous puissions découvrir ce qui se passait au niveau de la Petite Enfance et les trois étudiantes qui nous accompagnaient en furent ravies, car on n’a peu d’occasion de prendre le temps, se rendre compte de ce qui se passe réellement sur le terrain, quand on est en formation. Que ce soit dans les crèches/jardins d’enfants, classes d’âge maternel ; nous fûmes attendu(e)s tant par le personnel que les enfants. Nous avions l’impression comme l’écrivit Eugénie Eloy-Pépinster, qui fut Inspectrice en Belgique, de pénétrer dans « un jardin d’enfance », au sens noble du terme. Les pratiques de création, d’expression, des temps d’écoute de l’enfant, des échanges entre pairs sont mis en œuvre. L’importance est ainsi mise sur la relation humaine par l’accueil parental, où l’on veille à ce qu’il n’y ait pas de maltraitance, où l’on construit certains types d’aide dès que des difficultés surgissent car il est primordial de ne pas exclure.
Na ile namacalne są te ślady w blisko 75 lat od jego śmierci?
W Polsce, około 450 instytucji, fundacji edukacyjnych, kulturalnych i społecznych nosi imię Korczaka. Ale nie wystarczy afiszować się tym prestiżowym imieniem. To nie label komercyjny, ważne jest aby myśl jego wprowadzić w życie tak by pozwolić dzieciom korzystać w pełni z ich praw, rozwijać ich zmysł krytyczny i uczestniczyć w debacie o problemach które stanęły przed dzisiejszym światem. Najczęściej to dorośli decydują o wszystkim i dzieci muszą znosić konsekwencje ich postanowień. Musimy wypracować takie praktyki „pedagogiki społecznej” jakie w swoim czasie inspirowały współpracowników Korczaka.
Kiedy nasza grupa została przyjęta w Korczakianum przez Martę Ciesielską, Barbarę Sochal i Wandę Albinska(prezeskę fundacji Zielony Dom), zdaliśmy sobie sprawę jak bardzo ta instytucja jest miejscem żywej pamięci i recepcji praktyk inspirowanych dzisiaj myślą Korczaka, które wzywają nas do nie pozostawienia świata takim jakim obecnie jest, do znalezienia środków do zbudowania kultury pokoju, do rozmów z młodzieżą zmierzających do przekroczenia naszych barier mentalnych.
Wanda energicznie zachęciła nas do zapoznania się z tym co dzieje się w świecie Maluchów i trzy studentki, które nam towarzyszyły były zachwycone, gdyż w czasie studiów nieczęsto ma się czas na odkrycie pracy w terenie. Wszędzie, w żłobkach/ogródkach dziecięcych, w przedszkolach oczekiwani byliśmy tak przez personel jak i dzieci. Odnieśliśmy wrażenie, że oto wkroczyliśmy w samo serce „ogrodu dzieciństwa”, jak pisze Eugénie Eloy-Pépinster, była inspektorka w Belgii. Dużą wagę przywiązuje się tu do kreatywności, rozwoju ekspresji, do cierpliwego wysłuchania dziecka, do wymiany doświadczeń wśród personelu, tak jak do kontaktu z rodzicami w trosce o przeciwdziałanie złemu traktowaniu dzieci. W chwili kiedy odkrywane są trudności, stosuje się różne formy pomocy, gdyż najważniejsze jest nie doprowadzić do wykluczenia.
Des lieux et personnes incontournables
On ne peut séjourner dans Varsovie sans rencontrer Marek Michalak, défenseur des Droits de l’Enfant. Il fait part de son travail sur le terrain. 120 pays ont découvert Korczak. Il s’agit de le rendre vivant, de se mettre en recherche pour que s’exercent les droits de l’enfant. Nous avons le devoir rappelle t- il de dénoncer les violences, les pratiques de domination et de discrimination, d’où la nécessité de mutualiser nos actions de travailler en réseaux avec les organisations internationales et si besoin est, de les interpeller.
Et dans les établissements scolaires : écoles et ceux du secondaire que se passe t- il ? Nous avons découvert des pratiques étonnantes, que ce soit en ville ou en milieu rural. Ce qui frappe est que l’on sent les élèves porter leur projet d’école. Les pratiques de création sur différents champs tiennent une grande place (arts plastiques, musique, littérature et poésie, musique, théâtre, sciences…) Les termes de « démocratie directe » sont mis en avant et l’on se réfère aux chartes, règlements établis par les élèves, où l’on peut développer son esprit critique. Les élèves n’ont aucune gêne à dialoguer et à interpeller les adultes. On ne peut aussi s’empêcher de penser à certaines écoles belges qui ont à cœur de construire une pédagogie de projet leur permettant de réaliser des « chefs d’œuvre pédagogiques ».
Miejsca i osoby kluczowe
Nie można przyjechać do Warszawy i nie spotkać się z Markiem Michalakiem, rzecznikiem Praw Dziecka. Opowiada nam o swojej pracy w terenie. 120 krajów odkryło postać Korczaka, obecnie trzeba pracować nad tym żeby myśl jego była stale żywa, żeby prawa dzieci były wszędzie uszanowane. Naszym obowiązkiem, podkreśla, jest wykrywanie i potępienie wszelkich form przemocy i dyskryminacji, stąd potrzeba współpracy z organizacjami międzynarodowymi i, jeśli zajdzie potrzeba, pobudzenie ich do energicznych działań w tym kierunku.
A jak wygląda sytuacja w szkołach i liceach ? Odkryliśmy budujące praktyki tak w miastach jak w środowiskach wiejskich. To co uderza to zainwestowanie uczniów w projekty szkoły. Dużo miejsca zajmuje rozbudzanie kreatywności (sztuki plastyczne, muzyka, literatura i poezja, teatr, nauki ścisłe..) Termin „demokracji bezpośredniej” jest zastosowany na drodze reguł wypracowanych przez uczniów, co wpływa na zwiększenie ich zmysłu krytycznego. Młodzież nie waha się wdawać w dyskusje i polemiki z dorosłymi. Przychodzi na myśl pokrewieństwo z systemem praktykowanym w niektórych szkołach belgijskich, którym leży na sercu wypracowanie „pedagogiki projektu” zmierzającego do realizacji „arcydzieła pedagogicznego”.
Mais à quoi est due cette dynamique au sein des établissements ?
Il faut le relier à l’histoire de l’éducation en Pologne. Il n’y a pas d’un côté l’école et de l’autre la culture, qu’elle soit artistique ou scientifique, les questions d’environnement… Tout est lié et s’articule. Les maisons des jeunes et de la culture installées dans les quartiers, soutenues par le Ministère de l’Éducation élaborent des projets où écoles et familles sont associées. Ce sont des lieux d’échanges où les familles peuvent être accueillies, exposer leurs problèmes (surtout lorsqu’il y a des familles monoparentales). Ainsi, on évite de se sentir en marge, de sombrer dans la violence.
On ne peut se rendre à Varsovie sans avoir visité les lieux de mémoire et d’Histoire. Le 19 Avril marque l’anniversaire de l’Insurrection du Ghetto de Varsovie. Des hommages se succèdent pendant toute une semaine avec la communauté juive et les catholiques, les élu(e)s. De plus, le Musée Polin permet de comprendre l’Histoire des Juifs de Pologne. Depuis un an, une réflexion se développe pour permettre aux visiteurs de ne pas se perdre dans cet immense édifice, de découvrir les liens entre les différentes communautés, les responsabilités des personnes au pouvoir quant aux exactions et pogroms…
Faire un « dernier chemin vers Treblinka » comme le fit Korczak, dans l’émotion, le silence et le recueillement, nous permet de nous interroger : « Pourquoi en être arrivés à un telle barbarie ? » Et aujourd’hui qu’en est-il ? Quel rôle ont les éducateurs, éducatrices ? Comment travailler ces questions dans l’espace public avec les familles, pour éveiller les consciences ? Oui, il y a urgence à le faire, pour que le monde ne plonge pas dans la folie meurtrière, nous montrer à la hauteur des engagements de Korczak.
Ale skąd wywodzi się ta dynamika szkolnictwa polskiego ?
Tu należałoby sięgnąć do historii systemu edukacyjnego w Polsce. Nie wprowadza on rozdziału między szkołą a kulturą. Sztuka, nauki ścisłe, ochrona środowiska, wszystko jest połączone i wzajemnie uzależnione. Młodzieżowe ośrodki kultury wspierane przez Ministerstwo Szkolnictwa wypracowują projekty w których szkoły i rodziny są zainwestowane. Są to miejsca otwarte dla rodzin, które mogą tu przyjść wyłożyć ich problemy (szczególnie dla rodzin matek lub ojców samotnych). To zmniejsza ryzyko marginalizacji czy wyboru form przemocy.
Nie można przyjechać do Warszawy i nie odwiedzić miejsc pamięci i Historii. 19 kwietnia to rocznica powstania w getcie warszawskim, uroczystości komemoracyjne z udziałem wspólnoty żydowskiej, katolików i przedstawicieli rządu mają miejsce cały tydzień. W dodatku Muzeum Polin pozwala lepiej zrozumieć historię Żydów polskich. Od roku Muzeum stara się ułatwić zwiedzającym orientację w labiryncie tego olbrzymiego budynku, odkryć to co łączy różne wspólnoty, odpowiedzialnośĉ ludzi którzy byli u władzy za prześladowania i pogromy…
Przejść „ostatnią drogę, która wiedzie do Treblinki” tak jak przypadło to w udziale Korczakowi zmusza do pytania: „Jak mogło dojść do takiego barbarzyństwa ?” A dzisiaj ? Jakie zadanie mają wychowawcy młodzieży ? Jak poruszać te sprawy w przestrzeni publicznej, w rozmowach z rodzinami, jak rozbudzić sumienia ? Tak, nie ma nic pilniejszego. Musimy stanąć na wysokości wyzwań Korczaka aby świat nie pogrążył się w szaleństwie zbrodni.
Colette Charlet
Traduction : Zofia Bobowicz
